كالاهای خطرناك به اقلام و موادی گفته می شود كه سلامت و ایمنی مسافران یا هواپیما را به مخاطره می اندازد. حمل اینگونه اقلام با توجه به دستورالعملهای سازمان بین المللی هواپیمایی كشوری(ICAO) و انجمن شركت های هواپیمایی (IATA) می باشد. حمل این اقلام در داخل جامه دان و یا كیف دستی مسافرین اكیدا ًممنوع می باشد و تنها می توان در انبار هواپیما آن را حمل نمود.
مواد و کالاهای خطرناک بایستی بر اساس شرایط و ضوابط خاص و بین المللی حمل هوایی، بسته بندی شده باشد و این بسته بندی می بایست با کیفیت بالا و با ساختار مطمئن و به منظور جلوگیری از نشت و تراوش در شرایط تغییرات دمایی و رطوبت و فشارو ارتعاش انجام گرفته باشد. بسته بندی بار بنا به ماهیت آن متفاوت بوده و در مواجه مستقیم با سایر مواد برای جلوگیری از فعل و انفعالات شیمایی مصون و محفوظ شده باشد. هر بسته بایستی برچسب مناسب داشته باشد.و دارای آرم شکلی مناسب داشته و علایمی مانند شماره بین المللی برای مواد خطرناک UN number نیز داشته باشد. از این رو حمل کالای پرخطر فرایندی کاملاً تخصصی بوده و مستلزم رعاین موارد زیر می باشد
استفاده از ظرف مناسب و مطابق با استاندارد بین المللی
رعایت کامل محدودیت مقدار در هر بسته
رعایت دستورالعمل های بستخه بندی
استفاده از مواد نشت گیر و جاذب
علامت گذاری و برچسب گذاری سطوح خارجی بسته ها
تهیه کردن اسناد و مدارک مورد نیاز
جداسازی کالاهای خطرناک ناسازگار
جلوگیری از حمل کالاهای خطرناکی که با هواپیمای باری و یا مسافری ممنوع است
طبقه بندی کالاهای خطرناک و علائم حمل آنها
مواد و محصولات خطرناک از نظر خصوصیات و نوع خطرشان هم در مقررات ADR و همRID به ۹ طبقه یا کلاس تقسیم میشوند. توضیح هر یک از کلاسهای ۹ گانه مذکور به شرح زیر میباشد:
کلاس 1- مواد منفجره
مواد آتش زا به مواد یا ترکیبی از موادی اطلاق میشود که قادرند از طریق گرما، نور، صدا، گاز، یا دود توسط یک واکنش شیمیایی گرمازا و غیر انفجاری از خود تاثیری بر جای گذارند
مواد آتش زا حتی در مواقعی که گاز تولید کنند نیز جز مواد منفجره تلقی می شوند. مواد منفجره به مواد جامد و مایعی اطلاق میشود که قادرند از طریق واکنش های شیمیایی با تولید گاز، دما، سرعت یا فشار به محیط اطراف آسیب وارد کنند.
از جمله مواد منفجره می توان به باروت، ترکیبات نیتراتی، ترکیبات نیتروژنی، ترکیبات کلرها، سوزاننده ها، مهمات، مواد آتش زا، مواد منفجره رادیولوژیکی و پودر فلزات اشاره نمود.
کلاس 2 - گازها
گازها بر اساس ویژگیهای شیمیایی یا تاثیرات فیزیولوژیکی که دارند به انواع مختلفی همچون قابل اشتعال، غیر قابل اشتعال و غیر سمی، و سمی یا خورنده تقسیم بندی می شوند. بسیاری از گازهای این کلاس در تراکم پایین تاثیر مخرب دارند و ممکن است در مجاورت آتش به گازهای بسیار سمی تبدیل شوند.
کلاس ۳- مایعات قابل اشتعال
مایعات قابل اشتعال، عبارتند از مایعات یا مخلوطی از آنها یا مایعات حاوی مواد جامد محلول یا معلق (از قبیل رنگ، روغن جلا، لاک، و غیره، غیر از موادی که به دلیل ویژگیهای خطرناکشان، در سایر کلاس ها طبقه بندی شده اند) که در نقطه اشتعال از خود بخار قابل اشتعال متصاعد می کنند.
کلاس ۴- جامدات خطرناک
جامدات خطرناک را می توان به جامدات قابل اشتعال (موادی که در مجاورت با آن از خود گاز قابل اشتعال تولید می کنند. موادی موجود در این کلاس تحت شرایط حمل و نقل به راحتی قابل اشتعال بوده و می تواند باعث ایجاد آتش سوزی شوند) و جامدات خودبخود قابل اشتعال (که شامل مواد حاوی محلولهایی (مایع و جامد) که حتی در مقادیر کم نیز در مجاورت هوا در عرض ۵ دقیقه مشتعل می شوند و نیز موادی که در تماس با هوا بدون منبع انرژی خود به خود گرم می شوند می باشد) تقسیم نمود.
کلاس ۵- مواد اکسید کننده و پروکسایدهای آلی
بستهبندی این نوع کالاها به علت سریعالاشتعال بودن عوامل اکسید کننده آنها باید محتویات درونی آن را علیه تمام منابع احتراق خارجی حفاظت نماید.
کلاس ۶- مواد سمی و مواد عفونی
مواد سمی موادی هستند که در صورت بلعیدن، استنشاق، یا تماس با پوست بدن میتوانند باعث مرگ انسان شوند. کلیه مواد سمی در مجاورت آتش یا گرمای بالا از خود گازهای سمی متصاعد می کنند. مواد عفونی، مواد حاوی عوامل بیماریزا از قبیل میکروب، ویروس، باکتری و غیره هستند که میتوانند در انسان و حیوان تولید بیماری کنند.
کلاس ۷- مواد رادیواکتیویته
مواد رادیواکتیویته به موادی گفته میشود که از خود اشعههای، الفا – بتا و گاما تولید مینمایند و به علت فوقالعاده خطرناک بودن این اجسام، قوانین و مقررات خاص جهت حمل و نقل و انبارداری آنها با برچسبهای مخصوص موجود میباشد.
کلاس ۸- مواد خورنده
مواد خورنده موادی هستند که در صورت تماس با بافتهای زنده، از طریق فعل و انفعالات شیمیایی، به آنها آسیب می رسانند یا در اثر نشت و تماس با سایر مواد باعث وارد آمدن صدمه به فلزات، سایر کالاها و حتی وسایل حمل و نقل می شوند.
این مواد علاوه بر این که در صورت تماس با پوست موجود آسیب آن می شوند سمی و مضر نیز هستند. هنچنین بلعیدن یا استنشاق بخار این گونه مواد باعث ایجاد مسمومیت خواهد شد. برخی از این مواد قادرند از طریق پوست به داخل بدن نفوذ کنند.
کلیه مواد مربوط به این کلاس می توانند به فلزات و منسوجات صدمه بزنند. برخی از مواد این گروه نیز در مجاورت آب یا سایر مواد آلی مانند چوب، کاغذ، فیبر تولید گرما می کنند.
کلاس ۹- کالاهای خطرناک
هر عنصر یا مایعی که به تدریج کشف شده و ممکن است خطرناک باشد در کلاس ۹ طبقه بندی میشوند. مواد مربوط به این کلاس پس از انجام آزمایشات لازم، و شناسایی ماهیت دقیق آنها در یکی از گروه های هشت گانه کالاهای خطرناک طبقه بندی می شوند.